© Mark Reijntjens
Big Brother moet dimmen, maar hoe beteugelen we Facebook en Google?

De beveiliging van persoonsgegevens is niet langer een exclusief thema voor privacynerds en complotdenkers. Aan de vooravond van de uitreiking van de Big Brother Awards de vraag: wordt 2019 een kanteljaar voor onze privacy?

In de Rotterdamse Vogelaarwijken Hillesluis en Bloemhof gaan controleurs van de gemeente waarschijnlijk binnenkort de straat op. Ze bellen aan bij potentiële fraudeurs, Rotterdammers die vermoedelijk sjoemelen met toeslagen, uitkeringen of de kinderbijslag.

Hoe weten de ambtenaren waar ze moeten zijn? Wie heeft hen gestuurd? Antwoord: de computer. Preciezer: Syri. Syri staat voor het landelijke Systeem Risico Indicatie, een computersysteem dat potentiële fraudegevallen filtert uit tal van gegevens. Met een berg gekoppelde persoonsinformatie – data over uitkeringen, toeslagen, asielstatus en van de arbeidsinspectie - kan het algoritme bewoners als ‘mogelijk probleemgeval’ bestempelen. Bijvoorbeeld als uitkeringen of toeslagen onverklaarbare uitschieters vertonen en de informatie overeenkomt met die van het ‘risicomodel’.

,,U heeft misschien nog niets verkeerds gedaan, maar instanties houden u wel scherp in de gaten. U bent bij voorbaat verdacht, maar u weet dat niet’’, klinkt het voorlichtingsfilmpje van bijvoorbaatverdacht.nl, de website van de privacycoalitie die dit jaar de Nederlandse Staat voor de rechter sleept vanwege Syri. De eerste zitting wordt dit jaar ingepland.

De kartrekkers zijn onder meer Privacy First en vakbond FNV. ,,Het is totaal niet bekend wat allemaal wordt verzameld, welke risicomodellen ze hanteren, en of je erin voorkomt”, zegt advocaat Douwe Linders, die de privacycoalitie vertegenwoordigt.


Worden we China?

Linders vreest voor een glijdende schaal: nu wordt Syri nog beperkt ingezet, maar wat als de overheid straks standaard de massa datasets en persoonsgegevens combineert, en werkt aan een soort supersyri, zoals in een land als China al gebeurt?

Het kabinet ziet vooralsnog geen vuiltje aan de lucht. Syri laat onschuldige burgers met rust en anonimiseert gevoelige informatie, benadrukte staatssecretaris Tamara van Ark (VVD, Sociale Zaken) in december, al moest ze toegeven dat gegevens bij eerdere Syri-projecten veel te lang bewaard werden.

Facebook en Google zijn groter dan een land, ze zetten onze democratie onder druk

Hans de Zwart, Directeur Bits of Freedom
Nieuw privacy-tijdperk


De rechtszaak markeert een nieuw tijdperk: privacykwesties zijn niet langer een thema voor academici of complotdenkers, maar gaan steeds duidelijker iedereen aan.

De rel rond Cambridge Analytica, dat via Facebook miljoenen profielen oogstte, werkte als een katalysator voor de privacydiscussie. Ook de invoer van de nieuwe privacywet AVG en de ophef rond de inlichtingenwet zetten het onderwerp op de agenda. Inmiddels adverteren grote bedrijven als Apple zelfs met hoge privacystandaarden.

,,Ons leven wordt steeds afhankelijker van bedrijven als Facebook en Google. Tegelijkertijd zijn die bedrijven vaak groter dan een land en zetten ze onze democratie onder druk. Hen beteugelen wordt de uitdaging van vandaag en morgen”, zegt directeur Hans de Zwart van Bits of Freedom, voorvechter van digitale vrijheden en organisator van de Big Brother Awards. ,,Een voorbeeld: ik was op een bijeenkomst en vroeg wie Google Maps had gebuikt om er te komen. Bijna iedereen. Maar dan weet Google dus ook van al die mensen waar ze zijn.”

Ondertussen kondigt de Nederlandse waakhond Autoriteit Persoonsgegevens (AP) meer serieuze sancties aan voor bedrijven en instanties die slordig omspringen met gegevens. In december werd taxibedrijf Uber voor 6 ton beboet vanwege het te lang zwijgen over een datalek. ,,Vorig jaar hebben we een serieus begin gemaakt en we gaan kordater optreden”, waarschuwt AP-voorzitter Aleid Wolfsen. ,,Alles digitaliseert, het belang van het grondrecht privacy is groter dan ooit. Mensen hebben dat ook door, we hebben vanaf eind mei tot eind december bijna 10.000 klachten en meldingen binnengekregen, het leeft, dat is echt winst.’’




© AFP
Klantenservicebedrijf Teleperformance


Beste collega, hoelang zit je op de wc?Callcentermedewerker Jeroen (niet zijn echte naam) merkt dat het voor veel collega’s van zijn vestiging bijna gaat wennen, de ‘transparantie’ van hun werkgever Teleperformance, een grote speler in de wereld van de klantenservices.

Eens in de zoveel tijd gaan er rapportages rond met de prestaties van medewerkers. Dan is voor tientallen collega’s exact te zien wat Jeroen en de anderen scoren bij klanttevredenheid, hoelang een gemiddeld gesprek duurt of hoeveel tijd er nodig is om een telefoontje te verwerken in het systeem.

Soms worden zelfs de lengtes van extra pauzes, de toiletbreaks, meegenomen: ,,Echt alles wordt gemeten en afgezet tegen de anderen, het is net een kleuterklas”, zegt Jeroen, zelf in vaste dienst.

Het gevolg: de druk om te presteren wordt groter. ,,Door ons voortdurend te confronteren met prestaties hopen ze dat je harder gaat werken, minder pauze neemt. Je raakt er gestrest van. De inbreuk op onze privacy wordt zo heel concreet gebruikt als drukmiddel.”

Met het delen van toilettijden maakt Teleperformance kans op de Expertprijs van de Big Brother Awards. De jury: ,,Wat gaat het de werkgever of collega’s aan hoe lang iemand naar de wc gaat? Het is bijzonder pijnlijk om dit te moeten delen met een hele afdeling’’, stelt de jury. Vakbond FNV stelt ‘tientallen’ klachten van medewerkers te krijgen over de registratie van pauzetijden.

Een woordvoerder van het callcenterbedrijf is ontstemd over de nominatie. Dat Teleperformance (toilet)pauzetijden over collega’s zou delen is ‘onjuiste informatie’, stelt ze: ,,Het is een onterechte nominatie, zulke informatie delen we niet, daar zijn we zelfs tegen. We nodigen Bits of Freedom van harte uit om een kijkje te nemen bij Teleperformance .”

Door ons voortdurend te confronteren met prestaties hopen ze dat je harder gaat werken, minder pauze neemt. Je raakt er gestrest van.

Jeroen, Medewerker Teleperformance



Minister Hugo de Jonge © ANP
Minister Hugo de Jonge


Straks kan info uit de spreekkamer van de huisarts bij de FIOD belanden

Wim Jongejan, ex-huisarts
Bijl aan het medisch beroepsgeheimGeen enkele Nederlander weet straks nog of wat hij in de spreekkamer in vertrouwen aan de huisarts vertelt, niet gaat rondzwerven in een databrij die wordt uitgewisseld tussen talloze zorginstellingen. ,,Deze nieuwe wet is de bijl aan het medisch beroepsgeheim”, stelt Wim Jongejan, voormalig huisarts en expert in digitale privacy in de zorg.

Jongejan doelt op het wetsontwerp ‘bevordering samenwerking en rechtmatige zorg’ van minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid. Die wet moet fraude in de zorg tegengaan. Maar de wet zorgt er, volgens Bits of Freedom, ook voor dat ‘er op grote schaal medische gegevens van burgers tussen veel organisaties worden uitgewisseld’. Mede op voorspraak van Jongejan wordt de minister daarom genomineerd voor de Big Brother Award.

Bits of Freedom vreest dat medische gegevens vanuit de spreekkamer via het Informatieknooppunt Zorgfraude straks worden rondgepompt tussen onder meer 380 gemeenten, de FIOD, de Belastingdienst en zorgverzekeraars. ,,Zo moeten profielen worden opgesteld om risico’s voor zorgfraude te herkennen”, stelt Jongejan. Maar het houdt volgens hem ook in dat je niet meer weet wat er gebeurt met de informatie die je aan de huisarts vertelt. ,,Stel dat je om een speciale voorziening in de badkamer vraagt, dan kan de gemeente om medische informatie vragen bij de huisarts. Dat is op zich geen probleem”, stelt de de ex-huisarts. ,,Maar straks kan die info gaan rondzwerven en kan ook de FIOD erbij.” Het wetsvoorstel moet nog door de Tweede Kamer worden behandeld.







Big Brother AwardsDinsdag 22 januari reikt Bits of Freedom, voorvechter van digitale privacy, in Amsterdam de Big Brother Awards 2018 uit. Stemmen voor de publieksprijs en bestellen van kaarten kan via bigbrotherawards.nl
Nominaties Expertpijs

1) Wopke Hoekstra, minister van Financiën, (omdat de Belastingdienst inkomensgegevens van huurders verstrekt aan verhuurders)

2) Hugo de Jonge, minister van Volksgezondheid

3) Kenter Jeugdhulp. (hackers maakten via een onlineforum veel data buit uit zeer privacygevoelige chats van hulpverleners met kwetsbare kinderen)

4) Telemarketingbedrijf Teleperformance

5) Stientje van Veldhoven, staatssecretaris van Infrastructuur (omdat het gebruik van reisgegevens door reisapps onvoldoende wordt beperkt)

Publieksnominaties:1) De Belastingdienst (vanwege ‘datahonger’, ze wil onder meer inzage in het gebruik van de Museumjaarkaart)

2) Facebook (vanwege misbruik van telefoonnummers en het weggeven van data aan andere bedrijven)

3) Kamer van Koophandel (voor het doorverkopen van gegevens van zzp’ers, die daardoor plat worden gebeld door marketeers)



Dinsdag 22 januari reikt Bits of Freedom, voorvechter van digitale privacy, in Amsterdam de Big Brother Awards 2018 uit. Stemmen voor de publieksprijs en bestellen van kaarten kan via bigbrotherawards.nl Hieronder enkele voorbeelden van de genomineerden: