Van Plakkaat tot Abdicatie: 'Dit gaat over ons allemaal'

[The Lawspeaker]

Van Plakkaat tot Abdicatie: 'Dit gaat over ons allemaal'

Het is een bescheiden documentje: vijf kantjes tekst in een pretentieloos font, met handtekeningen en stempels die bewijzen dat de wet is aangenomen. Niks van de grandeur van de Vrede van Münster met zijn gouden zegel of het scheidingsverdrag tussen Nederland en België met goudbeslag en fluweel. Toch nam het Nationaal Archief ook de wet-Van Oven op in de tentoonstelling Topstukken, die vanaf vandaag te zien is.

Want hiermee schafte Nederland in 1956 de handelingsonbekwaamheid voor getrouwde vrouwen af. Voortaan konden ze zelf zaken doen, hadden ze geen machtiging nodig om hun geldzaken te regelen en kregen beide ouders evenveel te zeggen over hun kinderen.

"De recente geschiedenis ziet er misschien wat minder aantrekkelijk uit dan de mooie antieke stukken, maar het is niet minder belangrijk. Je moeder of oma heeft hier nog mee te maken gehad", zegt projectleider Kalijn Delen. "Nederland is veranderd door deze documenten. Bij het ene verandert de grens, bij het andere hoe de bevolking eruitziet. Het gaat over ons allemaal."


Pronkstuk van Nederland
Het idee voor de tentoonstelling ontstond toen het Plakkaat van Verlatinghe, waarmee de Nederlanden de Spaanse koning Filips II afzetten, vorig jaar werd gekozen tot Pronkstuk van Nederland. "We versloegen toen De Nachtwacht", zegt archiefspecialist Paul Brood met zichtbaar genoegen. "Toen bedachten we: als er zoveel belangstelling voor is, zullen we dan niet eens een tentoonstelling doen met wat er naast het Plakkaat nog meer belangrijk is?"









Het handelsverdrag tussen de Republiek der Nederlanden en het Ottomaanse Rijk Nationaal Archief





De Vrede van Münster Nationaal Archief





Het Plakkaat van Verlatinghe Nationaal Archief





De wetten waarmee slavernij werd afgeschaft Nationaal Archief

Uit de depots werden een proefdruk voor de Statenbijbel opgediept en de eerste handelsovereenkomst van de onafhankelijke Nederlanden, een rijkversierde Ottomaanse verdragrol van 7 meter uit 1612. Thorbeckes grondwetswijziging en de Zuiderzeewet liggen er en uit de meer recente geschiedenis de erkenning van de Surinaamse onafhankelijkheid (1975) en de abdicatie-akte van Beatrix (2013).

"Het zijn allemaal belangrijke momenten uit de geschiedenis. Breuklijnen, kantelpunten, er gebeurt iets", duidt Brood. "Het zijn allemaal jaartallen die we uit de geschiedenisboekjes kennen, maar wij willen iedereen ervan bewust maken dat die geschiedenis ook is gedocumenteerd. Het zijn niet alleen momenten, maar ook documenten. Het ligt hier."

De Vrede van Münster (waarmee de Tachtigjarige Oorlog eindigde) wordt getoond met het rijkversierde kistje waarin het document werd aangeboden, én de imposante kluis die er in de 19e eeuw speciaal voor werd gemaakt. Die heeft een ingenieus katrolsysteem om het document makkelijk tentoon te stellen.
Een beetje huiverig vertelt Delen over de tekortkomingen daarvan. "Men zette de stukken destijds gewoon achter vensterglas in de kluis. Als dat kapot was gegaan, had er zomaar een scherf door het document kunnen gaan."

De tentoonstelling legt subtiel de nadruk op de menselijke kant van de documenten. De ontstaansgeschiedenis ervan, de gevolgen. Kalijn Delen wijst bij de Statenbijbel op de priegelige aantekeningen in Latijn, Grieks en Nederlands van eindredacteur Van Renesse. Bij de nieuwe grondwet ligt een brief waarin Thorbecke opgelucht meedeelt dat de koning nauwelijks opmerkingen had.

Ook is de bekentenis van Pieter van Steijn terug te vinden bij het verbod op sodomie uit 1730. De 28-jarige werd daardoor tot de strop veroordeeld, zijn "zondige lijf" in zee gegooid. "Dat is een heftig stuk. Hier werd iemand ter dood veroordeeld voor het feit dat hij homoseksueel was", zegt Delen. "Ik hoop dat mensen gaan nadenken over wat deze documenten betekenden, hoe het eraan toeging."

"Dit heeft hier in huis de meeste discussie opgeleverd, het plakkaat tegen sodomie", erkent Brood. "Moet je dat een topstuk noemen? We hebben onze twijfels gedeeld met de lhbti-gemeenschap, maar daar vond men het juist een belangrijk stuk. Het geeft aan hoe er 250 jaar geleden over werd gedacht."

We zitten boven op een schat aan materiaal. Er hadden wel honderd topstukken kunnen liggen.

Paul Brood (Nationaal Archief)

Dergelijke toevoegingen bewijzen dat het archief de geschiedenis steeds minder eenduidig is gaan zien. Het probeert los te komen van het perspectief van de machthebbers door wie het archief is opgericht. "Er is niet één vaderlandse geschiedenis, die van jou is anders dan die van mij", redeneert Delen. "Iedereen heeft een andere achtergrond en kijkt er anders tegenaan. Al die verschillende perspectieven samen maken dat verhaal."

De samenstellers roepen bezoekers daarom ook expliciet op hun mening over de stukken te delen. Welk document grijpt aan, welk niet? Welk stuk had er nog bij gemoeten? Het zou kunnen leiden tot een vervolgexpositie.

"Misschien dat we over twee jaar nog eens Topstukken 2 doen met vijftien totaal andere documenten", speculeert Brood. "We zitten boven op een schat aan materiaal. Er hadden wel honderd topstukken kunnen liggen."

Topstukken in perspectief is te zien van 22 maart 2019 t/m 5 januari 2020 in het Nationaal Archief in Den Haag.

[The Lawspeaker]

'Plakkaat van Verlatinghe is veel beter dan het Wilhelmus'

Allen dengenen die dese tegenwoordighe sullen sien ofte hooren lesen, saluyt.

Plakkaat van Verlatinghe

Willem-Alexander refereerde eraan in zijn eerste toespraak als koning. Speciaal voor Barack Obama werd het uit het archief gehaald. Eerder dit jaar werd het uitgeroepen tot 'Pronkstuk van Nederland'. Het Plakkaat van Verlatinghe, de geboorteakte van het latere Nederland. Voor het eerst wordt de ondertekening ervan officieel gevierd in Den Haag.

"De 437ste verjaardag van onze onafhankelijkheid", noemt Anton van Hooff de bijeenkomst vanmiddag in de Eerste Kamer. Hij schreef een boek over de tekst en ijvert voor meer aandacht voor het document, en uiteindelijk misschien wel een eigen feestdag.

"Het is onze onafhankelijkheidsverklaring. Dat is historisch interessant, maar het beroept zich ook op belangrijke principes als gewetensvrijheid en het recht van een volk zijn eigen heerser te kiezen. Het is daarmee de eerste in een reeks mensenrechtenverklaringen die leidt tot de Universele Rechten van de Mens van de VN. Het stijgt daarmee uit boven de Nederlandse geschiedenis."

In het document werpen de Staten-Generaal zich op als de vertegenwoordigers van het volk in de Nederlanden. Ze sommen op hoe de Spaanse koning Filips II hun rechten heeft geschonden en concluderen dat er maar een mogelijkheid overblijft. "Hij is geen vorst maar een tiran. In dat geval mogen zijn onderdanen hem afzweren en een andere leider kiezen", luidt het in de hertaling die Van Hooff schreef.

"Het heeft de allure van de Declaration of Independence van de VS", meent de historicus. "Het is veel beter dan het Wilhelmus. Dat wordt door hele stadions meegezongen, maar die rare tekst moet je altijd uitleggen. Wat betekent 'ik heb altijd de koning van Spanje geëerd'?! De tekst van het plakkaat is heel begrijpelijk. 'Hier staan we, en we gaan onze eigen weg'."

Het is niet Oranjegezind, niet republikeins, niet al te protestant. Iedereen kan zich vinden in het stuk.

Anton van Hooff

Het is de bedoeling dat het feestje voortaan jaarlijks wordt gevierd. Het liefst zien de organisatoren zelfs dat het document een meer centrale rol gaat spelen in onze beleving van de democratie. "Iedereen kan zich vinden in het stuk. Het is niet Oranjegezind, niet republikeins, niet al te protestant. Ik denk dat veel Nederlanders het als een verklaring van de mensenrechten zien, waar we fier op kunnen zijn."

Nationale feestdag
"Ik ben voor een nationale feestdag op 26 juli. Tweede Pinksterdag of Hemelvaartsdag bekent niks meer voor de meeste Nederlanders. Dit onderwerp is wel duidelijk te maken", zegt Van Hooff. Zijn medestanders wijzen erop dat de ondertekening van het Plakkaat van Verlatinghe significanter is dan de verjaardag van het staatshoofd of het einde van de Duitse bezetting.

Van Hooff geeft toe dat de datum wat ongelukkig valt, zo midden in de vakantietijd. "Maar je zou het plakkaat ook centraal kunnen stellen bij de opening van het parlement op Prinsjesdag. Ik kan me voorstellen dat je daar een meer algemeen feest van vrijheid en democratie van maakt."

(Het artikel bevat een video)

Volledige tekst van het Plakkaat

[The Lawspeaker]

Het Plakkaat van Verlating is de bron van de Nederlandse onafhankelijkheid. Voor het eerst in de geschiedenis werd opgeschreven dat de regering het volk moet dienen. Op 26 juli 1581 verklaarden wij ons met het Plakkaat van Verlating onafhankelijk van de Spanjaarden, die ons land vanuit Brussel bestuurden - net als tegenwoordig de EU. Het Plakkaat markeerde het begin van onze Gouden Eeuw: toen we eenmaal onafhankelijk waren, konden we eindelijk beleid maken dat in ons eigen belang was. Ga met Thierry Baudet mee op ontdekkingsreis en bekijk de video!