Bas van Bavel, hoogleraar transities van economie en samenleving, in gesprek met Paul van Liempt over de ontwikkeling van markteconomieën. Er heersen grote en schadelijke misvattingen over wat economische markten precies zijn. Dat blijkt uit het internationaal geloofde boek van Van Bavel The Invisible Hand. Hierin duidt hij de historische ontwikkelingen van markten en stuit hij op een aantal fundamentele blinde vlekken van ons huidig economische denken. Mensen hebben vaak het idee dat de geschiedenis een ontwikkeling van vooruitgang is. Ingrijpende gebeurtenissen zoals de verlichting, de industriële revolutie en de opkomst van markteconomieën worden vaak als acceleratiepunten aangewezen binnen dit proces, waarbij die laatste als culminatie en enige bron van onze moderne welvaart wordt gezien.‘Dit is een misvatting,' zegt van Bavel, 'de geschiedenis kent namelijk niet één opkomst van markteconomieën, maar velen.’

De tragiek van markten ‘Markten zijn eigenlijk een samenstelling spelregels die een zekere cycliciteit van opkomst en ondergang kennen. Onder de juiste omstandigheden en met de juiste spelregels kunnen ze zorgen voor welvaart, vrijheid en voorspoed.’ Echter kent de geschiedenis van markten ook een fundamenteel tragisch aspect: Dezelfde krachten die zorgen voor vooruitgang zetten ook het proces van ondergang in werking. 'De VS is het kantelpunt al voorbij. Daar heeft een neergaande beweging zich al duidelijk ingezet. Marktelites hebben de politiek al in de greep: Trump zelf is miljardair, en het congres wordt gedomineerd door rijken.'

Nederland loopt wat dat betreft een paar jaar achter op de VS en bevindt zich nu in een scharniermoment. Van Bavel: ‘Private vermogensongelijkheid ligt in Nederland heel hoog. Dat is een indicator. Historisch zien we namelijk dat zodra de vermogens van de middenklasse afneemt en in handen komt van marktelites, dit vermogen wordt omgezet in politieke macht, zoals in de VS is gebeurt.’ Ondanks deze cycli denkt hij niet dat ons lot bezegeld is door een historisch determinisme. ‘Wij zijn de eerste generatie historici die zicht hebben op deze cycliciteit. We kunnen nu zien hoe het gebeurd.

Belangrijke economische denkers als Marx, Smith en Polanyi konden dit nog niet.’ Een handreiking aan alle politici Van Bavel pleit voor een herbronning in de politiek en een bewustwording van het fenomeen vermogensongelijkheid. ‘Lange tijd is vermogensongelijkheid niet interessant geweest voor wetenschappers en politici, en is er vooral gefocust op inkomensnivellering. Die focus is misschien ongegrond. In het licht van grote historische bewegingen doet inkomensongelijkheid er namelijk relatief veel minder toe dan vermogensongelijkheid.’

Afsluitend doet hij een handreiking aan het gehele politieke spectrum. Rechts kan dit boek nemen als inspiratiebron om de erfbelasting – een liberaal principe pur sang – nieuw leven in te blazen. Links doet er goed aan de fundamentele bouwstenen van de economie nogmaals te doordenken. Het politieke midden, ten slotte, zou in moeten zetten op een herwaardering van dat waar het in de vorige eeuw een sterke beschermheer van is geweest: civil society.

------------ Onderwerpen
00:23 Het algemene idee is dat de markteconomie ons voorspoed en welvaart heeft gebracht. Klopt dit?
04:50 De geschiedenis is nodig om ontwikkelingen te begrijpen
05:25 Een markt is een amalgaam van spelregels
09:20 In de zin van menselijke welvaart is Nederland anno nu een fantastische plek
12:05 Onze welvaart hebben we niet te danken aan de markteconomie
16:00 Is het proces van neergang nu in Nederland ingezet?
18:10 In de VS zijn ze het kantelpunt al gepasseerd
20:12 Kunnen we dit determinisme doorbreken?
23:30 Achteruit kijken kan ons helpen vooruit te blikken op wat komen gaat
26:15 Vermogensongelijkheid moeten we niet gelijk duiden in termen van onrechtvaardigheid
29:17 Van een echte ondergang zal geen sprake zijn, eerder een uitdoven
34:10 Ik zie niet hoe in de VS het proces kan worden gestut
37:20 Rechts en links Nederland moeten zich herbronnen
40:32 De grootste tegenbeweging vindt plaats in het maatschappelijk middenveld