In dit gesprek bespreken filosoof en denker des vaderlands René ten Bos en Ad Verbrugge het nieuwste boek Het Volk in de Grot. In dit werk onderzoekt Ten Bos de politieke spanning tussen volk en elite, en probeert hij de redenen te begrijpen die het volk kan hebben om kennis van elites met argwaan te ontvangen, en soms zelfs af te wijzen. Ten Bos begint met een definitie van volk en elite. In het gesprek met Verbrugge zegt hij: ‘Het volk is enerzijds iets waar iedereen bij wil horen zoals tijdens het WK of Koningsdag.

Tegelijk heeft het een ongure betekenis, als iets dat wordt geassocieerd met gajes en messentrekkers.’ Deze spanning is interessant omdat het gelijk al aangeeft dat ons alledaagse onderscheid tussen volk en elite in zichzelf al voor problemen zorgt. Reden dus voor verder onderzoek. Interessant is dat het politieke antagonisme tussen volk en elite een sterke mate van tijdloosheid kent. Ten Bos vertelt over Plato’s grotallegorie, waarin een verlichte Socrates afdaalt in de grot om het geketende volk te bevrijden en te verheffen. Tot verbazing van Socrates blijkt het volk helemaal niet geďnteresseerd in filosofische kennis. Ten Bos: ‘Het volk heeft een soort wijsheid in zich om dat wat aangeboden wordt door de elite te verwerpen. De redenen om dit af te wijzen zijn vaak niet zo dom of achterlijk als wordt aangenomen.’

Deze thematiek kan Ten Bos ook plaatsen in onze tijd. ‘Rondom klimaatbeheersing zien we dat er veel discussies zijn over de kostenverdeling. Die lijken namelijk niet overal evenredig te worden neergelegd. Dat soort argwaan vind ik interessant. Ik herken dat bij mijn vader die dan altijd zei dat er ergens een addertje onder het gras zit.’ Ook in vraagstukken over fake news en populisme zit een opvallende bezorgdheid van een elite ten opzichte van het volk, die lijkt op die van Socrates als hij zijn verlichte kennis deelt in de grot. ‘Die vraagt zich dan af hoe het mogelijk is dat het volk al die wijsheden niet accepteert. Mijn bevinding is: misschien komt dat omdat het volk die wijsheden niet als zodanig herkent, of omdat ze andere dingen belangrijker vinden.’ In wezen gaat het hier om de vraag hoe kennis nu echt doordringt in mensen, een vraag die ook wetenschappers bezighoudt. Zij kennen dit als het probleem van valorisatie, of maatschappelijke relevantie. Ten Bos: ‘Ondanks vele pogingen zien we dat veel wetenschappelijke kennis maar niet neerdaalt in de samenleving. Daarom moeten we, denk ik, meer nadenken over waarom mensen die boodschap niet accepteren.’

Misschien komt het omdat wetenschappers maar een beperkte toegang tot de waarheid hebben doordat ze niet alle kenfuncties van de mens gebruiken. ‘In mijn vorige boek hield ik ook een pleidooi voor wat je volkse kennis zou kunnen noemen. Daar vertel ik over muskusrattenvangers die op een heel andere manier kijken naar een rivier. Zij kunnen jou dingen laten zien over water die je nooit voor mogelijk hield.’ Ook kan het te maken hebben met de crisis van expertise. ‘Experts zijn niet meer vanzelfsprekend gezaghebbers. 30 jaar geleden had de dokter het alleen voor het zeggen in de spreekkamer. Nu moet hij concurreren met andere specialisten, en heeft de patiënt ook nog eens Google tot zijn beschikking.’

Onderwerpen
00:23 Wat is de aanleiding geweest om dit boek te schrijven?
07:58 Een poging om een aporie rondom het volk uit te drukken
10:50 Het volk heeft een soort wijsheid in zich om dat wat aangeboden wordt door de elite te verwerpen.
12:25 Dat wat van hogere hand wordt aangeboden wordt vaak met argwaan ontvangen
16:06 En daar zijn ook goede redenen voor
19:41 Filosoof Hans Blumenberg verkent deze ook
34:36 Kennis kan zeer geloofwaardig zijn, zonder dat het doordringt bij mensen.
40:27 Over de crisis van de expertise
46:18 Hoe overbruggen we de kloof tussen wetenschap en de samenleving?
49:00 We moeten dwars door de segmenten heen
50:00 Is een academicus nog wel een intellectueel?