Doemrapporten maken mensen murw


© AFP/NASA. Het noorderlicht bezien vanuit de ruimte.

Consumenten kunnen elk onduurzaam bedrijf te gronde richten
Oud nieuws: het is niet best gesteld met Moeder Aarde en als er niks verandert krijgen we binnen 40 jaar grote problemen. Gaap. Dat wisten we al. Maar intussen gebeurt er te weinig om het tij te keren. De Organisatie voor Internationale Samenwerking en Ontwikkeling waarschuwt nog één keer. En drie Nederlandse adviesraden doen hetzelfde.

Wat hij mist, de professor duurzaamheid, is een gevoel van urgentie. "We voorspellen al 25 jaar ecologische rampen. Maar al die voorspellingen hebben niet geleid tot politieke acties op gewenste schaal", zegt Jan Rotmans, hoogleraar duurzaamheid en transities aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Rotmans was deze week één van de sprekers in een Haags zaaltje waar een alarmerend rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) werd gepresenteerd. Simon Upton, directeur milieu van de Oeso, was er voor naar Nederland gekomen. Het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving speelde een belangrijke rol bij de berekeningen van de demografische en economische trends in het rapport.


Volledig uit koers geraakt

De Oeso schetst wat ons de komende veertig jaar te wachten staat. In de 'Environmental Outlook 2050' worden vier thema's bekeken: de gevolgen van klimaatverandering, de afname van de verscheidenheid aan soorten planten en dieren (biodiversiteit), de stijgende vraag naar zoet water en het effect van vervuiling op de gezondheid.

De 352 pagina's van Uptons rapport bieden weinig lichtpuntjes. De wereldbevolking zal volgens prognoses van de Oeso nog met twee miljard groeien, tot negen miljard in 2050. De temperatuur stijgt wereldwijd met 3 tot 6 graden Celcius. De behoefte aan water neemt explosief toe: de industrie zal vier keer zoveel water nodig hebben.

Voor de opwekking van elektriciteit is een toename van de vraag met 140 procent te verwachten. Huishoudens zullen vergeleken met nu 130 procent meer nodig hebben. "We zijn volledig uit koers geraakt", aldus Upton. Maar ook dat horen zijn toehoorders al twintig jaar.

De milieubaas van de Oeso voorspelt dat in Nederland meer mensen zullen sterven door luchtverontreiniging, deels doordat de bevolking vergrijst. Oudere mensen zijn kwetsbaarder voor fijnstof en andere troep in de atmosfeer. Upton heeft voor Nederlandse beleidsmakers een heldere boodschap: maak vervuiling duurder, begin eens met een hogere accijns op die smerige diesel. Maar verder niets dan lof voor Nederland, dat het internationaal best goed doet volgens de Oeso.


Rapport zal geen invloed hebben

Hoogleraar Rotmans, medeoprichter van duurzame actie-organisatie Urgenda, las het rapport met stijgende wrevel. Niet zozeer vanwege de inhoud. "Ik dacht telkens: waar heb ik dit toch eerder gelezen? Ik wil niet cynisch zijn, maar er is niets nieuws onder de zon. Al sinds de jaren negentig voorspellen we ecologische rampen.

Het leidde tot toenemende zorg en een stijgend besef van de noodzaak tot ingrijpen, maar wat is er nu echt gebeurd? De toon van dit rapport is te ingetogen, te weinig alarmerend. Het rapport zal geen invloed hebben."

Volgens Rotmans leiden rapportages als die van de Oeso tot gewenning bij de burger. "Mensen worden er murw van. Zo'n rapport valt voor de deur dood neer. De boodschap is in die twintig jaar langzaam weggezakt. Als je deze verhalen zo lang hoort en je ziet niets gebeuren, dan denk je: ik wacht wel af, het zal allemaal wel meevallen."


Van de ene in de andere crisis

Maar het valt niet mee, zegt de Rotterdamse klimaatexpert. "We zullen van de ene crisis in de andere komen. De huidige financieel-economische crisis zal worden gevolgd door een klimaatcrisis, een energiecrisis, een grondstoffencrisis."

Eind juni komt de wereld opnieuw bijeen in Rio de Janeiro, de plek waar twintig jaar geleden een geruchtmakend VN-congres werd gehouden over de erbarmelijke toestand van onze planeet. Tijdens Rio+20 zullen de landen die in 1992 deelnamen aan de eerste conferentie de wonden likken en opnieuw grootste plannen beramen. Ze hadden zich ook toen eendrachtig voorgenomen de uitputting van de aarde een halt toe te roepen. Heel veel is daar niet van terechtgekomen.

Ook deze zomer zal een stevige Nederlandse delegatie afreizen naar Brazilië met een heel pakket grootse voornemens. Maar Rotmans zal er niet bij zijn, hoewel hij betrokken was bij de conferenties die vijf en tien jaar na Rio zijn gehouden. De hoogleraar werkte midden jaren negentig twee jaar bij de VN in New York. Hij weet hoe de internationale instituties werken en hij denkt dat ombuigingen niet zullen komen van politici en beleidsmakers.

Macht ligt bij consument

"De echte verandering komt van onderop. De verandermacht ligt bij de consument. Als politici hoge verwachtingen hebben van Rio+20, wacht hun een grote teleurstelling. Dit is een bijeenkomst van naties en die zijn per definitie tandeloos, machteloos. Organisaties zoals de VN en de Oeso zijn er voor de stabiliteit, in stabiele tijden werken deze instituten tegen. De tekst van zo'n Oesorapport is het maximaal haalbare. Ik heb eerdere versies gezien die veel radicaler waren.

Maar de Oeso is een samenstel van landen. De teksten worden afgezwakt, omdat landen zoals VS dat willen. De werkelijke verandermacht ligt bij de consument, die bedrijven en overheden kan dwingen om duurzamer te handelen. Consumenten kunnen elk bedrijf dat onduurzaam is te gronde richten."

Volgens Rotmans zal het niet lang meer duren voordat het bedrijfsleven rechtstreeks wordt aangesproken door de wetenschap. "We zullen de Duponts, de Dow Chemicals, de Shells en de BP's gaan benaderen en hen wijzen op hun bijdrage aan de wereldwijde crisis. De politieke weg is heilloos gebleken."

Hoeveel geiten is één mensenleven waard?

Het verlies aan biodiversiteit is een regelrechte bedreiging van de gezondheid van mensen, aldus Pim Martens en Carijn Beumer van Icis, centrum voor duurzame ontwikkeling van de Universiteit Maastricht. Beleidsmakers ontkomen er niet aan het verlies aan levensvormen een halt toe te roepen. Daar is een samenhangend beleid voor nodig, 'dat verder denkt dan een ambtstermijn van vier jaar', aldus beide wetenschappers.

Martens en Beumer hebben meegewerkt aan een bundel essays over negatieve gevolgen van de gezondheidszorg op het welzijn van dieren en de natuur. Het boek, dat donderdag werd gepresenteerd, is een project van drie adviesraden (Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, Raad voor Dierenaangelegenheden en Raad voor de Volksgezondheid en Zorg).

De essays behandelen vragen als: hoeveel geiten mag je ruimen om één mensenleven te redden? Moet je mensen wel adviseren om voor hun gezondheid twee keer in de week vis te eten, als dat leidt tot overbevissing van de oceanen?

Martens en Beumer richten zich op de aantasting van de biodiversiteit. Biologische diversiteit is de mate van verscheidenheid aan levensvormen binnen een ecologisch systeem. De biodiversiteit geeft aan hoe gezond een ecosysteem is. Hoe groter het aantal soorten planten en dieren binnen een systeem, hoe veerkrachtiger het is tegen externe invloeden, zoals klimaatverandering.

Vooral in Azië, Europa en Zuidelijk Afrika wordt de biodiversiteit de komende veertig jaar ernstig aangetast. Sterker, nog nooit is het verlies aan biodiversiteit zo snel gegaan als nu, aldus Martens en Beumer. Op de rode lijst staan dit jaar ruim 24.000 met uitsterven bedreigde dier- en plantensoorten, ruim 1500 meer dan vorig jaar.

In Nederland werden in 1950 nog 1400 soorten hogere planten geteld. Sindsdien zijn hiervan 70 uitgestorven en zijn er 500 ernstig achteruitgegaan. Het aantal broedvogelsoorten is in dezelfde periode met een derde afgenomen.

Bron: Trouw ( 07/04/12)